ساختار سازمانی راه یا شیوه‌ای است که به وسیله آن فعالیت‌های سازمانی تقسیم، سازماندهی و هماهنگ می‌شوند. سازمان‌ها، ساختارهایی را به وجود می‌آورند تا فعالیت‌های عوامل انجام کار را هماهنگ کرده و کارهای اعضاء را کنترل کنند. ساختار سازمانی تعیین کننده روابط رسمی و نشان دهنده سطوحی است که در سلسله مراتب اداری وجود دارد و حیطه کنترل مدیران را مشخص می‌کند. همچنین ساختار سازمانی در برگیرنده طرح سیستم‌هایی است که به وسیله آنها همه واحدها هماهنگ و یکپارچه می‌شوند و در نتیجه ارتباط مؤثر در سازمان تضمین خواهد شد.
در طرح ریزی ساختار سازمانی سه رکن مورد توجه قرار می‌گیرد:
-
- ساختار سازمانی، تعیین کننده روابط رسمی و گزارش‌گیری در سازمان است و نشاندهنده سطوحی است که در سلسله مراتب اداری وجود دارد و حیطه کنترل مدیران را نیز مشخص می‌نماید.
- ساختار سازمانی، تعیین کننده جایگاه افرادی است که به صورت گروهی در یک واحد کار می‌کنند و به گروه‌بندی یا تقسیم‌بندی واحدهایی که در کل سازمان وجود دارد، می‌پردازد.
- ساختار سازمانی، دربرگیرنده طرح سیستم‌هایی است که به وسیله آنها همه واحدها هماهنگ و یکپارچه می‌شوند. در نتیجه، ارتباط موثر در سازمان ایجاد خواهد شد.
انواع ساختار سازمانی
ساختار ساده
شکلی از سازمان است که مدیر همه تصميمات را خود بصورت مستقيم می‌گيرد و ناظر بر همه فعاليت‌های سازمانی است. البته، فعاليت ستادی، به عنوان قدرت سرپرستی اضافی مدیر تلقی می‌شود. این ساختار درگير وظایف تخصصی محدود و نقش‌های محدود در سازمان است. سيستم اطلاعات مدیریت نسبتا غيرپشرفته است و مدیران به صورت مستقيم بر فعاليت‌ها نظارت می‌کنند. این ساختار نمونه بارزی از ساختارهای سازمان‌های شرکتهای بروکراتیک است و مناسب برای شرکتهای کوچک است. مزایا و معایب این ساختار به ترتیب در زیر بیان شده است:
مزایا:
- برقراری ارتباط، سریع و ساده
- شفاف، قابل تخصیص و قابل پیگیری‌بودن وظایف و اختیارات
- نظم میان کارمندان
معایب:
- تغییرناپذیر
- عدم تبادل اطلاعات
- مستقل بودن بخش‌ها و عدم همکاری
پیشنهاد بهفا : فرآیند کسب و کار چیست؟
ساختار وظیفه ای
این ساختار معمولا توسط شرکتهای بزرگ که دارای تنوع کاری پایين هستند، استفاده می‌شود. ساختار وظيفه‌ای شامل یك مدیر اجرایی با چندین مدیر وظيفه‌ای که براساس کارهای تخصصی و فعاليت‌هایی که باید در شرکت انجام شود، گروه‌بندی شده‌اند. ساختار وظیفه‌ای، فرصت انجام فعاليت‌های تخصصی را فراهم نموده و موجب تسهيل در تسهيم دانش و توسعه ایده‌ها می‌شود. به دليل وجود فعاليت‌ها و وظایف متعدد که می‌تواند مانع ارتباط و هماهنگی شود، وظيفه اصلی مدیر اجرایی در این ساختار تصمیم‌گیری است. مزایا و معایب این ساختار به ترتیب در زیر بیان شده است:
مزایا:
- افزایش بهره‌وری عملیاتی
- بهبود کیفیت محصولات
- پیشگیری از تکرار و توزیع نادرست منابع
معایب:
- جایگزین شدن تخصص‌های فرعی و محدود، با مهارت‌های اصلی مدیریتی
- مدیرعامل تنها کسی است که تصویر کاملی از سازمان دارد.
ساختار چندبخشی
وقتی شرکت به اندازه‌ای از رشد می‌رسد و دارای تنوع محصول و تنوع بازار می‌شود برای اعمال کنترل و هماهنگی بر عمليات و ایجاد مزیت رقابتی شرکت به ساختار چند بخشی روی می‌آورد. در این نوع ساختار سازمانی، اگرچه فعالیت‌هایی از قبیل برنامه‌ریزی استراتژیک، فعالیت‌های مالی و برنامه‌ریزی نیروی انسانی در اختیار رأس سازمان است، اما بخش‌ها دارای استقلال نسبی هستند. مزایا و معایب ساختار چندبخشی به ترتیب در زیر ذکر شده است:
مزایا:
- کاهش بار تصمیم‌گیری از دوش مدیر عالی
- تصمیم‌گیری غیرمتمرکز
- ارتباط، هماهنگی و نظارت ساده‌تر
معایب:
- تعدد بخش‌ها
- سوددهی کمتر
- هزینه عملیاتی بیشتر
پیشنهاد بهفا : همزاد دیجیتال (Digital Twin) چیست و چه کاربردی دارد؟
ساختار ماتریسی
بخش‌ها در این ساختار، در واقع واحدهای مستقل که دارای ساختار وظيفه‌ای در درون خود هستند که توسط مدیر بخش با کنترل زیادی اداره می‌شوند. مزایا و معایب ساختار ماتریسی به ترتیب در زیر بیان شده است:
مزایا:
- انعطاف‌پذیری در قبول پروژه‌های جدید
- استفاده از استعدادهای متخصصین در پروژه‌های مختلف
معایب:
- تعارض خطوط دوگانه دستوردهی
- فشارکاری بالا
پیشنهاد بهفا : زنجیره ارزش چیست؟ نحوه عملکرد و تفاوت آن با زنجیره تامین
ساختار سازمانی فرآیندگرا
سازمان‌ها باید برای بقا و رشد خود به سرعت با پیچیدگی‌های در حال ظهور سازگار شوند. این تغییر به کلیه حوزه‌های تجاری، به ویژه زیر سوال بردن اثربخشی ساختار سازمانی و تلاش برای یافتن راه حل‌های بهینه برای انجام تجارت، پرداخته شده است. ناکارآمدی ساختارهای قبلی، علاوه بر روندهای نوظهور کسب و کار، تأکید بر یک سازمان مبتنی بر فرآیند را به عنوان یکی از راه حل‌های ممکن قرار می‌دهد. سازمان مبتنی بر فرآیند توسط الگوی فرآیند هدایت می‌شود، که تمرکز بر دید افقی فعالیت‌های تجاری و همسویی سیستم‌های سازمانی با فرآیندهای اصلی و تجاری سازمان دارد. در مقاله ساختار سازمانی فرآیندگرا به تفضیل به این موضوع پرداخته شده است.
بدون دیدگاه