زنجیره ارزش چیست؟ نحوه عملکرد و تفاوت آن با زنجیره تامین

کسب و کارهایی که مایل به افزایش کسب رضایت مشتریان و به دست آوردن برتری نسبت به رقبای خود هستند، می توانند برای ارزیابی و بهبود کل عملیات خود از نقطه نظر این که چگونه برای مشتری ارزش تولید می کنند، به رویکرد “زنجیره ارزش” روی آورند.

به عنوان مثال، با مقایسه هزینه هر مرحله از فرآیند تولید با ارزشی که در آن مرحله به یک محصول اضافه می شود، کسب و کارها می توانند نشان دهند که کدام مراحل بیشترین ارزشی را که مشتریان را مجذوب خود می کنند و بیشترین سود را برای محصول به ارمغان می آورند، نشان دهند.

تجزیه و تحلیل عملیات خود با استفاده از تفکر زنجیره ارزش به کسب و کارها کمک می‌کند تا دقیقاً فعالیت‌هایی را که مزیت یا ضعف رقابتی برای آن‌ها است را شناسایی کنند تا بتوانند حیاتی‌ترین زمینه‌ها برای بهبود را پیدا کنند. با تقویت پیوندهای فردی در زنجیره، کل عملیات قوی‌تر و کارآمدتر می‌شود و به کسب و کارها راه‌های بیشتری برای غلبه بر رقبایشان می‌دهد.

زنجیره ارزش چیست؟

زنجیره ارزش به معنای زنجیره‌ی کامل فعالیت‌های یک کسب و کار در ایجاد یک محصول یا خدمات است. این زنجیره تمامی مراحل از دریافت اولیه مواد تا تحویل آن به بازار و همه چیز در میان آن‌ها را شامل می‌شود.

چارچوب زنجیره ارزش از پنج فعالیت اصلی تشکیل شده است: لجستیک ورودی، عملیات داخلی، لجستیک خروجی، بازاریابی و فروش و در آخر، خدمات. همچنین چهار فعالیت ثانویه که تهیه و خرید، مدیریت منابع انسانی، توسعه فناوری و زیرساخت شرکت است را نیز شامل می‌شوند.

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش زمانی انجام می‌شود که یک کسب و کار فعالیت‌ها و زیر فعالیت‌های اولیه و ثانویه خود را شناسایی کرده است و همچنین کارایی هر نقطه ارزیابی شده است. تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش می‌تواند پیوندها، وابستگی‌ها و الگوهای دیگر را در زنجیره ارزش آشکار کند.

زنجیره ارزش چگونه کار می کند؟

چارچوب زنجیره ارزش به سازمان‌ها کمک می‌کند تا عملکردهای کسب و کار خود را در فعالیت‌های اولیه و ثانویه شناسایی و گروه بندی کنند.

تجزیه و تحلیل این فعالیت‌ها و زیرفعالیت‌های زنجیره ارزش و روابط بین آن‌ها به سازمان‌ها کمک می‌کند تا این فعالیت‌ها را به عنوان یک سیستم یکپارچه درک کنند. سپس، سازمان‌ها می‌توانند هر کدام را به طور جداگانه تجزیه و تحلیل کنند تا ارزیابی کنند که آیا خروجی هر فعالیت یا زیرفعالیت را می‌توان نسبت به هزینه، زمان و تلاشی که نیاز دارند، بهبود بخشید یا خیر.

در ادامه به توضیح هر یک از فعالیت‌ها و زیرفعالیت‌های زنجیره ارزش می‌پردازیم:

فعالیت های اولیه

فعالیت‌های اولیه به ایجاد، فروش، نگهداری و پشتیبانی فیزیکی محصول یا خدمات کمک می‌کنند. این فعالیت‌ها شامل موارد زیر است:

• لجستیک ورودی: زیرفعالیت‌های مدیریت داخلی منابعی که از منابع بیرونی می‌آیند، مانند فروشندگان خارجی و سایر منابع زنجیره تامین. این منابع بیرونی که به داخل جریان می‌یابند «ورودی‌ها» نامیده می‌شوند و ممکن است شامل مواد خام باشند.
  

  ---

• عملیات داخلی: فعالیت‌ها و فرآیندهایی که ورودی‌ها را به «خروجی‌ها» تبدیل می‌کنند را شامل می‌شود. خروجی‌ها همان محصولات یا خدماتی هستند که توسط کسب و کار فروخته می‌شود و به مشتریان تحویل داده می‌شود و می‌توانند با قیمتی بالاتر از هزینه مواد و تولید به فروش برسند تا سود ایجاد کنند.
  

  ---

• لجستیک خروجی: تحویل خروجی‌ها به مشتریان را شامل می‌شود. فرآیندهای این بخش شامل سیستم‌هایی برای ذخیره سازی، جمع آوری و توزیع به مشتریان است. این امر شامل مدیریت سیستم‌های داخلی یک شرکت و سیستم‌های خارجی توزیع به مشتری است.
  

  ---

• بازاریابی و فروش: فعالیت‌هایی مانند تبلیغات و برندسازی که به دنبال افزایش دیده شدن هستند را شامل می‌شود. در این بخش کارشناسان بازاریابی به این موضوع می‌پردازند که چرا مصرف کننده باید یک محصول یا خدمات را بخرد.
  

  ---

• خدمات: تقویت فعالیت‌هایی مانند خدمات مشتری و پشتیبانی محصول را شامل می‌شود.
  

  ---

از آنجایی که شناسایی مسائل مدیریتی و ناکارآمدی‌ها با زنجیره ارزش نسبتاً آسان است، فعالیت‌های اولیه که به خوبی مدیریت می‌شوند اغلب تبدیل منبع مزیت رقابتی یک کسب و کار می‌شوند. این بدان معناست که کسب و کارها می‌تواند محصول یا خدماتی را با هزینه کمتری نسبت به رقبای خود تولید کند.

فعالیت های ثانویه

فعالیت‌های ثانویه، از فعالیت‌های اولیه مختلف پشتیبانی می‌کنند. در ادامه به توضیح هر کدام می‌پردازیم:

• تهیه و خرید: شامل یافتن فروشندگان خارجی جدید، حفظ روابط فروشنده، مذاکره در مورد قیمت‌ها و سایر فعالیت‌های مربوط برای ساخت یک محصول یا خدمات است.
• مدیریت منابع انسانی: مدیریت سرمایه انسانی شامل کارکردهایی مانند استخدام، آموزش، ایجاد و حفظ فرهنگ سازمانی است و حفظ روابط مثبت کارکنان است.
• پیشرفت و توسعه تکنولوژی: فعالیت‌هایی مانند تحقیق و توسعه، مدیریت فناوری اطلاعات و امنیت سایبری که باعث ایجاد و حفظ استفاده سازمان از فناوری می‌شود.
• زیرساخت‌های شرکت: فعالیت‌های ضروری شرکت از قبیل حقوقی، مدیریت عمومی، اداری، حسابداری، مالی، روابط عمومی و تضمین کیفیت را شامل می‌شود.

مزایای زنجیره ارزش

چارچوب زنجیره ارزش به سازمان ها کمک می‌کند تا منابع بازده هزینه‌ای مثبت و منفی را درک و ارزیابی کنند. همچنین انجام تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش می‌تواند از راه‌های زیر به کسب و کارها کمک کند:

• حمایت از تصمیمات برای فعالیت‌های مختلف کسب و کار.
• تشخیص نقاط بی اثر برای اقدامات اصلاحی.
• درک پیوندها و وابستگی‌های بین فعالیت‌ها و حوزه‌های مختلف کسب و کار. به عنوان مثال، مسائل مربوط به مدیریت منابع انسانی و فناوری می‌تواند تقریباً در تمام فعالیت‌های کسب و کار نفوذ کنند.
• بهینه سازی فعالیت‌ها برای به حداکثر رساندن خروجی و به حداقل رساندن هزینه‌های سازمانی.
• ایجاد مزیت هزینه‌ای بالقوه نسبت به رقبا.
• درک شایستگی‌های اصلی و زمینه‌های بهبود.

پیشنهاد بهفا: مدیریت فرایند کسب و کار (BPM) چیست؟

تفاوت زنجیره ارزش با زنجیره تامین

استفاده از عبارت “در مقابل” بهترین راه برای بیان رابطه بین زنجیره ارزش و زنجیره تامین نیست، زیرا ایت دو رویکرد تا حد زیادی با هم همپوشانی دارند. کل زنجیره تامین در داخل زنجیره ارزش قرار دارد. تفاوت اصلی بین این دو رویکرد تمرکز آن‌هاست. زنجیره تامین بر نیازهای کسب و کار متمرکز است و حول محور این است که چگونه یک شرکت همه چیز لازم را برای ایجاد محصولات یا خدمات خود به دست می‌آورد. زنجیره ارزش بر مشتریان و آن چه که آن‌ها هنگام اولویت بندی محل خرج کردن پول خود به دنبال آن هستند، متمرکز است. هر دوی آن‌ها برای کسب و کارها مهم است: زنجیره ارزش و زنجیره تامین باید دست به دست هم بدهند تا به یک کسب و کار اجازه دهند نیازها و اولویت‌های خود را با مشتریان خود متعادل کند و در هر پیوند از دو زنجیره برای هر دو ارزش ایجاد کند.

نحوه تحلیل زنجیره ارزش

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش فرآیندی است که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا نکات موجود در زنجیره ارزش خود و همچنین روابط بین این نقاط مختلف را درک کنند. انجام تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش به شرکت کمک می‌کند تا عواملی را شناسایی کند که کارایی را در مدل خود کاهش می‌دهد.

در اینجا به توضیح چند مرحله که شرکت‌ها می‌توانند برای درک زنجیره ارزش خود انجام دهند، می‌پردازیم:

1. هر فعالیت اولیه و ثانویه را به فعالیت‌های فرعی تقسیم کنید. با این کار سازمان‌ها می‌توانند هر عملکرد را در سطحی دقیق‌تر تجزیه و تحلیل کنند تا بازده مالی هر عملکرد را با زمان، تلاش و هزینه مورد نیاز مقایسه کنند.
2. به دنبال ارتباط بین فعالیت‌های فرعی باشید. اغلب، ناکارآمدی یک فعالیت یا زیرفعالیت به دیگری مرتبط است. به عنوان مثال، یک استخدام نادرست منابع انسانی می تواند مسائلی را ایجاد کند که در بسیاری از فعالیت‌های فرعی مختلف نفوذ کند. همچنین فناوری و عملیات ورودی می‌توانند اثرات زیادی در سراسر زنجیره ارزش شرکت داشته باشند.
3. زمینه‌های بهبود را تشخیص دهید. روندها و الگوها را در زیرفعالیت‌های مختلف و ارتباطات بین زیرفعالیت‌ها در نظر بگیرید و فرصت‌های بهبود بالقوه را در آن نقاط خاص در زنجیره ارزش ارزیابی کنید.

جمع بندی

زنجیره ارزش چارچوبی قدرتمند برای درک و بهبود فرایندهای یک سازمان ارائه می‌دهد. با تجزیه و تحلیل دقیق فعالیت‌ها و زیرفعالیت‌های مختلف و ارتباطات بین آن‌ها، سازمان‌ها قادر خواهند بود نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کرده و بهینه‌سازی‌های لازم را انجام دهند.

به کارگیری رویکرد زنجیره ارزش می‌تواند منافع فراوانی برای سازمان‌ها داشته باشد. از جمله کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری، شناسایی مزیت‌های رقابتی و در نهایت ارتقای رضایت مشتری. پیاده‌سازی موفقیت‌آمیز زنجیره ارزش مستلزم درک عمیق فرایندها و تعهد مدیریت ارشد است.

سوالات متداول

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش چیست؟

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش یک روش برای ارزیابی هر مرحله از فرایند یک کسب و کار است که ارزشی به یک کالا یا خدمات می افزاید. هر مرحله می تواند بر اساس نیازها و اهداف شرکت و مشتریان آن بهینه سازی شود.

اهداف و نتایج تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش چیست؟

شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش، مزیت‌هایی نسبت به رقبای خود به دست آورند. این کار می‌تواند با کاهش هزینه‌ها برای کاهش قیمت‌ها و/یا افزایش سود یا با متمایز کردن کالاها برای افزایش ارزش آن‌ها انجام شود.

مزایای تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش چیست؟

تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش می‌تواند به مدیران دیدی نسبت به اینکه هزینه‌های یک کسب وکار در کجا بیشتر است و کجا بیشترین ارزش به کالاها یا خدمات آن اضافه می‌شود، بدهد. تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش همچنین می‌تواند به تصمیم‌گیرندگان بینشی در مورد اینکه کجا می‌توان بهبود بهره‌وری را انجام داد، بدهد.